Pasuruan en zijn achterland
Ene vroeg 19e eeuwse beschrijving van Pasoeroeang

Dit is één der schoonste en vruchtbaarste landstreken op Java, alwaar de suikerteelt in de lage, de koffijteelt in de middelbare, en de groenteteelt in de hooglanden de grootste vlucht heeft genomen. 
De ingezetenen zijn voor twee derden goede Javanen van den ouden stempel, en voor een derde Madurezen in het tweede of derde geslacht, zoodat ze reeds veel van Javanen hebben.
De koffijheester wordt in de groote woestenijen die het zuider zeestrand bezoomen en zich tot bij Malang, midden tusschen de twee zeeën gelegen, uitstrekken, door de wilde kat verspreid, die er menigvuldig wordt aangetroffen en zeer verlekkerd is op de rijpe vruchten. 

goenoeng Semeroe

Hierdoor levert Malang veel meer koffij op dan de weinig digte bevolking, ook met inspanning van alle krachten, kan inzamelen en aan de markt brengen, waaruit groote drommen Madurezen en ingezetenen van het eiland Bawean (benoorden straat Madura) aanleiding hebben genomen, om jaarlijks hunne hulp voor den koffijpluk te komen aanbieden en met de overwinst huiswaarts keren.
Het blijkt niet dat tot heden van regeringswege pogingen zijn aangewend om eenige van die (even als onze Westfaalsche grasmaaijers) heen en weder trekkende werklieden over te halen zich in het land te vestigen, alwaar zoo veel handen ter bebouwing ontbreken, terwijl Bawean evenmin als Madura genoegzame levensmiddelen opbrengt tot voeding der overbevolking; toch zou dit oogmerk gemakkelijk te bereiken zijn, hetzij door het uitloven van premiën, het geven van tijdelijken vrijdom van belasting, als anderszins; ongetwijfeld zullen vele dezer lieden de gunstige gelegenheid aangrijpen om hun lot te verbeteren, de Madurezen nu gemakkelijker dan vroeger, nu aan het noorder zeestrand geen gronden meer beschikbaar zijn. 
De madurezen hebben, even als alle eilandbewoners, voorliefde tot de zee, en aan het klippige zuiderstrand kunnen ze toch geenen kleinhandel drijven noch de vischvangst uitoefenen, waarom ze minder afkerig van de hooglanden zullen zijn, zoo als de ondervinding van latere jaren trouwens reeds geleerd heeft. 
Vooral het volk van Bawean staat te boek als van de beste geaardheid van inlanders, weshalve men er prijs op stellen mag onze hooglanden door hen bevolkt te zien. 
Bij de heen en weer trekkende Madurezen kan men bovendien beproeven om wervingen voor het leger en het georganiseerde koeli-corps te doen.
Aldus een kleine bloemlezing uit:

De Verdediging van NEDERLANDSCH INDIE, gevolgd door eene Proeve van een stelsel van verdediging voor onze bezittingen in den Indischen Archipel door Jonkheer R.G.B. de Vaynes van Brakel, ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw, Kommandeur van de Orde der Eikenkroon, vroeger Kolonel Directeur der Genie en Inspecteur der Sappeurs bij het leger in Indië. (Amsterdam 1863)

Redactie: info(at)rijskamp.com
Leeuwarden, 19 september 2003

---